ได้ยินเรื่องฝายแกนดินซีเมนต์ มาตั้งแต่ปี 2564-2565 หรือเมื่อ 2-3 ปีก่อน
โดยในสมัยนั้นผู้ที่เสนอแนวคิดนี้หลักๆคือ คุณสังศิต พิริยะรังสรรค์
ที่เป็นหนึ่งในคณะกรรมาธิการแก้ปัญหาความยากจนและลดความเหลื่อมล้ำ
โดยในการแก้ไขปัญหาความยากจน หนึ่งในนั้นคือต้องแก้ปัญหาเรื่องแหล่งน้ำเพื่อการเกษตร

คือแน่นอนล่ะ แนวทางการแก้ไขปัญหาเรื่องน้ำที่ดี น่าจะเป็นการสร้างเขื่อน แต่ปัจจุบันมันสร้างได้ยาก
มีผลกระทบต่อวิถีชีวิต ต่อสิ่งแวดล้อมมาก
และมีกระแสต่อต้านจำนวนมาก วิธีแก้ไขคือต้องกักเก็บน้ำในอีกรูปแบบนึง

มันเลยเป็นที่มาของการฝายแกนดินซีเมนต์ เพราะเชื่อกันว่าใช้เวลาสร้างได้เร็ว อายุยืนยาว ใช้เงินน้อย
ชาวบ้าน และองค์กรปกครองท้องถิ่นสามารถสร้างเองได้

ปัจจุบันมีการสร้างฝายดังกล่าวในหลายพื้นที่ของประเทศไทย น่าจะสร้างแล้วหลักพันแล้วก็ได้

ส่วนมากประชาชนในพื้นที่ก็โอเคนะ ที่มีฝายนี้ ก็แน่นอนล่ะ เพราะชาวบ้านมีน้ำใช้ แต่มันก็มีผลกระทบเช่นกัน
คือแหล่งปลายน้ำที่อาจได้รับน้ำน้อยลง ปัญหาสิ่งแวดล้อม เรื่องปลาที่วางไข่

แต่ถ้าไม่สร้าง มันก็แก้ไขปัญหาของชาวบ้านในพื้นที่ไม่ได้

แต่สิ่งที่เพื่อไทยหรือรัฐบาลอาจจะทำผิดพลาด คือการทำแบบสำเร็จรูป ฝาย s m l เหมือนตัดเสื้อ
เข้าใจว่าส่วนนึงอาจหวังดี ให้มีหน่วยงานเฉพาะมาออกแบบ คือกรมโยธา
แต่ปัญหาคือมันจะตอบโจทย์ชาวบ้านมั้ย

อีกเรื่องคือการนำเสนอโครงการที่ค่อนข้างเร่งรีบ

สรุปในความคิดผมเอง สร้างฝายมีประโยชน์แน่ๆ ต่อคนในพื้นที่ แต่ก็มีผลกระทบเช่นกัน
ส่วนประเด็นการเร่งรีบโครงการ และแบบมาตรฐานเกินไป จนอาจขาดความเหมาะสมต่อพื้นที่ อันนี้ต้องปรับปรุงแก้ไข

ปกติวิธีแก้ภัยแล้งเขาไม่ได้ใช้ฝายนะ เขาใช้คลองขนาดเล็ก/คูน้ำ ลำเลียง
น้ำออกไปยังพื้นที่เก็บน้ำต่างๆ ทั้งของหลวง และของชาวบ้าน ส่วนชาวบ้านจะ
ปล่อยลงสระ เก็บใส่โอ่ง ใส่แทงค์ ก็ตามสะดวก

ในหลายพื้นที่อย่างภาคเหนือที่ผมอยู่ หากฤดูแล้ง คลอง ห้วย เหมืองขุด จะแห้งเลยครับ เหลือเพียงแม่น้ำหลัก ที่ก็ยังแห้งถึงขั้นเดินข้ามไปมาได้ เขาเลยจะกั้นน้ำตรงนั้นครับ เพื่อให้ลึกพอจะดูดน้ำไปใช้ในทางเกษตรได้

ใช่ไงครับ มันถึงต้องทยอยลำเลียงน้ำไปเก็บตั้งแต่ช่วงมีน้ำ ไม่ใช่รอแล้ง
แล้วค่อยมาสูบ

ประโยชน์มี ผลกระทบก็มีครับ ถ้าให้ดี มันต้องศึกษาเป็นจริงๆจังๆซักก่อน แล้วค่อยสร้าง
ไม่ใช่หาแต่ข้อดี มาทำประชาคม ชาวบ้านบางคน ก็เห็นด้วย พอมาทำฝาย ก็กลายเป็นเก็บน้ำไม่ได้
เก็บได้แต่ทราย พอตอนน้ำท่วม ทรายฟุ้งขึ้นมากับน้ำ เข้าพื้นที่ ต้องเดือดร้อนเอารถมาตักทรายออกอีก

ฝายกั๊นน้ำ มันเป็นโครงการระยะยาว ตามระยะแม่น้ำ ทำเป็นเขื่อนกั๊นน้ำเป็นพักๆไป ช่วยให้มีน้ำตอนฤดูแล้ง
แต่มันก็ไม่เพียงพอที่จะทำการเกษตรได้อยู่ดี (ไม่ได้หมายถึงทุกคนนะ คนมีน้ำเขาก็ไม่บ่น คนไม่มีเขาก็ด่าสิ)
แล้วพอน้ำท่วมไอฝายพวกนี้ก็ไม่ได้ช่วยอะไรเลย
กลายเป็นฝนตกแรงหน่อย น้ำท่วมละ เพราะฝายมันตั้งให้พอดีกับตลิ่งเพื่อไม่ให้ล้นอยู่ละ พอน้ำมาเยอะหน่อยก็ล้นตลิ่งละ

แล้วอีกเรื่อง เรื่องงบประมาณ ไม่ว่าจะเป็นเจ้าท่า กรมชล งบสร้างมีเป็นหมื่นล้าน สร้างเสร็จ โอนให้ อบต.ดูแล
แล้วคิดว่า อบต.จะมีปัญญา เอางบจากไหนไปซ่อม เอาแค่เครื่องสูบน้ำพังที่สถานนีสูบน้ำ มันยังไม่มีปัญญาดูแลเลย

เป็นทุกกรมแหละ สร้างเสร็จโอนให้ อบต. อบต.ดูแลไม่ไหวก็ปล่อยพัง

ทำไมเรื่องฝายนี่เต้นกันจัง ...เพราะไปแหกว่าพยายามดันกันหน้าด้านๆ เหรอ?

ให้ตั้งงบ 12 วัน
แปลว่า 12 วันนี้ตรัสรู้ได้เลยว่าแถวนั้น
- ตอนน้ำมากระดับสูงเท่าไหร่
- ตอนน้ำแล้งน้ำลดเท่าไหร่
- ผลกระทบทางสิ่งแวดล้อม ระบบนิเวศ
- ผลกระทบต่อทิศทางน้ำ
- ผลกระทบกับปลายน้ำ
- ปริมาณน้ำที่ "น่าจะ" กักเก็บได้
- บริเวณรอบๆ ที่ได้รับผลดี ผลเสีย
- ความเหมาะสมของจุดที่สร้าง optimal location
หน่วยงานศึกษาแม่งต้องทำงานหลักร้อยคน แล้วแม่งอัจฉริยะทุกคน

"เชื่อกันว่าใช้เวลาสร้างได้เร็ว อายุยืนยาว ใช้เงินน้อย ชาวบ้าน และองค์กรปกครองท้องถิ่นสามารถสร้างเองได้"

เป็นของท้องถิ่น พวกการบำรุงรักษาก็น่าจะทำได้โดยใช้งบท้องถิ่น

แต่ที่ออกแบบกลางมา ก็น่าจะเพราะกลัวท้องถิ่นอีกแหละ เด่วแต่ละท้องที่แบบกับราคาจะเหวี่ยงกันเกินไป

ในภาพรวมคิดว่าคงต้องร่วมกับชลประทาน หน่วยงานการจัดการน้ำแหละในการขออนุญาตสร้าง ไม่ให้แต่ละฝายส่งกระทบในด้านลบ

อนุมัติงบไว้ก่อน แต่จะสร้างจริงๆ ถ้ามีข้อคัดค้านจากหน่วยงานเฉพาะทาง ก็น่าจะไม่ได้สร้าง คืนงบไปมั๊งงง

ขอพูดในอีกแง่ของคนที่ติดแม่น้ำ อยู่ด้านท้าย ฝายนี่ก็ตัวทำให้น้ำท่วมนานกว่าเดิม ท่วมซ้ำซาก เวลาแล้งมันก็ดีมีน้ำใช้ แต่เวลาฝนชุกน้ำเยอะ เร่งระบายกันแมร่งทุกฝาย สุดท้ายพื้นที่ด้านล่าง ท่วมเละ ท่วมนาน

ฝายมันสู้อ่างเก็บน้ำหรือเขื่อนไม่ได้หรอก ฝายมันทดน้ำได้แค่หลัก หมื่นลูกบาร์คเมตร
การระบายตะกอนไม่มีเหมือนเขื่อนและอ่างเก็บน้ำ สร้างไป 3-5 ปี ฝ่ายก็ตื้น