จากหลายดราม่าในโลกโซเชียลที่ผ่านตามา รู้เลยว่าคอมเมนต์ส่วนใหญ่ขับเคลื่อนด้วย "ความรู้สึก" มากกว่า "เหตุผล"

คลิปช่วยเหลือคนหนึ่งคลิป แชร์ได้เป็นแสน คำพูดซึ้งๆ แพร่เร็วกว่าข้อเท็จจริง ไม่ใช่ว่าคนช่วยเหลือไม่จริงใจ แต่ปัญหาคืออารมณ์กลืนเหตุผล ใครพยายามถามหาบริบท ถามหาสาเหตุ มักถูกตีตราว่าเป็นศัตรู เป็นฝั่งตรงข้าม

สังคมที่หลงใหล "ความดีที่เห็นได้ชัด"

ทุกวันนี้เราเห็นคนออกมาช่วยเหลือผู้เดือดร้อน ไลฟ์สด บริจาค เปิดโปงปัญหาต่อหน้ากล้อง ความตั้งใจอาจดี แต่ต้องยอมรับว่า "ความดีที่เห็นได้ชัด" ได้เสียงปรบมือเร็วกว่าความดีที่ทำเงียบๆ เสมอ

ทำไม? เพราะสังคมเราต้องการผลทันที ต้องการเห็นว่าปัญหาจบแล้ว ต้องการเห็นใครสักคนลุกขึ้นมาทำอะไรสักอย่าง "แทนระบบที่ล้มเหลว"

แต่ลองถามตัวเองดู... เรากำลังแก้ปัญหาที่ปลายเหตุ แล้วคิดว่านั่นคือคำตอบที่แท้จริงอยู่รึเปล่า?

การช่วยเฉพาะหน้า vs การแก้เชิงระบบ

การช่วยเหลือเฉพาะหน้าเยียวยาความเดือดร้อนได้จริง แต่ถ้าหยุดแค่นั้น สังคมไม่เปลี่ยน พรุ่งนี้จะมีคนตกทุกข์ได้ยากอีก และเราต้องรอ "ฮีโร่คนใหม่" มาช่วยอีกรอบ วนซ้ำไม่มีที่สิ้นสุด

ส่วนคนที่พูดถึง "ระบบ" หรือ "โครงสร้าง" มักถูกมองว่าพูดมากทำน้อย ทั้งที่เขาแค่อยากให้เราเห็นว่า การช่วยคนไม่กี่คนอาจดีในวันนี้ แต่การทำให้ไม่มีใครต้องรอให้ใครมาช่วยอีกต่อไป นั่นคือความดีที่ยั่งยืนจริงๆ

Critical Thinking = คิดด้วยเหตุผล ไม่ใช่แค่รู้สึก

Critical Thinking หรือ "การคิดเชิงวิพากษ์" ไม่ใช่การระแวงทุกอย่าง แต่เป็นการตั้งคำถามกับข้อมูลที่ได้รับ ไม่เชื่อเพียงเพราะคนพูดดูน่าเชื่อ ไม่ปฏิเสธเพียงเพราะคนพูดไม่ถูกใจ

มันคือการแยก "สิ่งที่เรารู้" ออกจาก "สิ่งที่เราคิดว่าเรารู้" การถามว่า แหล่งข้อมูลมาจากไหน? ใครได้ประโยชน์จากการเล่าเรื่องนี้? มีมุมมองอื่นที่เรายังไม่ได้ฟังไหม?

Critical Thinking ไม่ได้ทำลายความเชื่อ แต่ทำให้ความเชื่อตั้งอยู่บนเหตุผล ไม่ใช่อารมณ์

Media Literacy = รู้เท่าทัน ไม่ใช่แค่กลืนกิน

Media Literacy หรือ "การรู้เท่าทันสื่อ" คือการเข้าใจว่าสื่อทุกชนิด ไม่ว่าข่าว โพสต์ คลิป หรือคอนเทนต์ ล้วนถูก "คัดเลือก" และ "จัดวาง" มาแล้วทั้งหมด ไม่มีใครโพสต์โดยไม่มีจุดประสงค์

บางคนเล่าด้วยเจตนาดี แต่บางคนเล่าเพื่อให้เห็นเฉพาะมุมที่เขาต้องการ คนที่มี Media Literacy ไม่หลงกับ "ภาพ" แต่จะมองเห็น "บริบท" รู้ว่าอัลกอริทึมกำลังขังเราไว้ในฟองสบู่ใด และจะไม่ตกเป็นเครื่องมือของกระแสอารมณ์

เมื่อขาด Critical Thinking และ Media Literacy

เราจะกลายเป็นสังคมที่ "รักคนพูดดัง" มากกว่าคนพูดถูก ฮีโร่เฉพาะหน้าได้รับการยกย่อง คนพูดถึงระบบ หรือตั้งคำถามจะถูกด่าทอ

ทั้งที่ทั้งสองอย่างสำคัญเท่ากัน แต่เราต้องชั่งน้ำหนักให้ถูก เพราะถ้าสังคมยังชื่นชมแต่ความดีเฉพาะหน้าโดยไม่คิดถึงความยั่งยืน เราก็จะติดอยู่ในวงจรเดิมตลอดไป ช่วยวันนี้ รอดวันนี้ รอคนใหม่พรุ่งนี้

ความดีที่แก้เฉพาะหน้าคืออารมณ์อบอุ่น แต่ความคิดที่เข้าใจระบบคือรากฐานมั่นคง

และบางครั้ง คนที่กล้าตั้งคำถามเปลี่ยนโลกได้มากกว่าคนที่รีบลงมือโดยไม่คิด

ตอบแบบจริงจัง

สมองส่วนที่ใช้ไตร่ตรองคือ prefrontal cortex เป็นสมองส่วนที่อยู่ตรงหน้าผาก
พัฒนายาก ใช้พลังงานเยอะ เป็นส่วนที่มนุษย์มีมากกว่าลิงชนิดอื่น
พัฒนาการช้าที่สุด (อายุ 20 กว่า)

บางทีมันเกี่ยวกับชีววิทยามากกว่าที่เราคิดนะครับ




ถ้ามีใครสนใจ ผมอยากสนับสนุนให้ติดตามงานเขียนของ
Jonathan Haidt
Robert Sapolsky