ชาวจีนให้ความสำคัญกับการศึกษามาตลอดหลายพันปี ชาวไทยเชื้อสายจีนที่อพยพจากจีนต่างมีคตินี้ติดตัวมา ลูกหลานต้องได้เรียนสูงๆ ทั้งหมดเป็นเรื่องของวัฒนธรรม มากกว่าวิสัยทัศน์ส่วนบุคคล

วิสัยทัศน์จะไปทางไหนได้ เมื่อแผ่นดินที่อพยพข้ามน้ำจากมา สามัญชนในยามบ้านเมืองปกติจะสูงส่งมียศศักดิ์ได้ ก็ต่อเมื่อได้สอบเข้าเป็นขุนนาง หรือที่ไทยเรามักเรียกว่าสอบ “จอหงวน” (จ้วงหยวน-สำเนียงจีนกลาง)

อันที่จริง “จอหงวน” คือชื่อตำแหน่งของคนที่ได้อันดับหนึ่งในการสอบข้าราชการ ซึ่งปกติจะจัดประมาณ 3 ปีครั้ง และแต่ละครั้งจะมีเพียงคนเดียวที่ได้ตำแหน่งนี้

ใช่แล้วครับ คนเดียวใน 3 ปี กับประเทศที่มีประชากรมากเป็นอันดับต้นๆ ของโลกตลอดมา

แต่ระบบขุนนางจีนคงเป็นองค์กรกะทัดรัดไปหน่อยถ้า 3 ปีจะมีขุนนางมาใช้แค่ 1 คน สอบข้าราชการแต่ละครั้งทางการจึงคัดคนเข้าเป็นขุนนางอีกหลายสิบถึงหลายร้อยคน แล้วแต่ยุคและสถานการณ์บ้านเมือง

คำว่า “สอบจอหงวน” จึงเป็นผ่องถ่ายความเข้าใจในจีนแบบไทยๆ ที่ยังลักลั่นนิดๆ เพราะที่จริงจีนเรียกระบบการสอบคัดเลือกขุนนางว่า ระบบสอบ “เคอจวี่” หรือไม่ก็เรียกว่าการสอบ “จิ้นซื่อ” “เคอจวี่” เป็นชื่อระบบ “จิ้นซื่อ” เป็นชื่อตำแหน่งผู้ผ่านการสอบจนถึงขั้นสุดท้าย และได้สิทธิเป็นขุนนาง

กว่าจะผ่านเกณฑ์ได้เป็น “จิ้นซื่อ” ก็ต้องสอบ “เคอจวี่” ระดับอำเภอ มณฑล และสอบไฟนอลที่เมืองหลวง หากผ่านทั้งหมดจะได้เข้าสอบขั้นสุดท้ายอีกครั้ง ซึ่งจัดขึ้นในพระราชวัง โดยมีฮ่องเต้เป็นผู้ออกข้อสอบ และควบคุมการสอบเอง

สอบรอบสุดท้ายในพระราชวังนี้ไม่คัดคนตก แต่เพื่อจัดอันดับเท่านั้น นี่แหละครับที่จะวัดว่าใครคืออันดับ 1 ของแผ่นดิน ซึ่งก็คือตำแหน่ง “จอหงวน” (จ้วงหยวน) สำหรับอันดับ 2 3 จะได้ตำแหน่ง “ป๋างเหยี่ยน” และ “ทั่นฮัว”

ถ้าเป็นเรียลิตี้เข้าบ้านเก็บตัวร้องเพลงก็คือ บัณฑิตทั้งหมดที่ได้เข้าบ้าน (ฮ่องเต้) ถือว่าได้เซ็นสัญญากับค่ายเพลงเรียบร้อยแล้ว ได้เป็น “จิ้นซื่อ” แน่ๆ เหลือก็แต่การคัดเลือกอันดับ 1 2 3 ที่จะตัดสินว่าใครจะได้บ้านได้รถได้ชาเขียวดื่มตลอดชีวิตเป็นเกียรติเป็นศรี โดยมีกติกาว่า ฮ่องเต้เท่านั้นที่มีสิทธิกด vote



อันที่จริงไม่ต้องถึงขนาดจอหงวน หรอกครับ แค่ได้เป็น “จิ้นซื่อ” ก็สามารถกรี๊ดกร๊าดกันทั้งมณฑลแล้ว หนังจีนหลายเรื่องบัณฑิตหนุ่มฉลองกันแค่ระดับ “จิ้นซื่อ” ยังไม่ถึง “จอหงวน” แต่ค่ายหนังบางค่ายก็แปลว่าสอบได้จอหงวนเพื่อความเข้าใจง่าย

เอาเป็นว่าระบบสอบ “เคอจวี่” มีขึ้นเพื่อเฟ้นหา “จิ้นซื่อ” ซึ่งก็คือขุนนางมาทำงานภายใต้รัฐจีน มีระบบที่ชัดเจน มีจำนวนตามที่รัฐต้องการ เป็นกรรมวิธีที่จริงจัง

จริงจังขนาดที่ว่า ระบบนี้อาจจัดเป็นสิ่งประดิษฐ์สำคัญของโลกอันดับที่ 5 จากวัฒนธรรมจีน (สิ่งมหัศจรรย์ทั้ง 4 ได้แก่ เข็มทิศ กระดาษ การพิมพ์ และดินปืน)

ในขณะที่ระบบการคัดเลือกขุนนางทั่วทุกอารยธรรมใช้ระบบสืบสายเลือด หรือเลือกคนเก่งกาจกล้าหาญเป็นกรณีๆ ไป จีนเป็นอารยธรรมแรกที่ใช้การสอบคัดเลือก ขนาดยุโรปยังเพิ่งเอาระบบการสอบขุนนางจากจีนไปใช้เมื่อศตวรรษที่ 18 นี้เอง แต่ที่จีนเริ่มต้นมาเมื่อกว่า 1,400 ปีที่แล้ว ในช่วงสมัยราชวงศ์สุย (ค.ศ. 581-618)

ก่อนหน้ายุคที่จีนจะเริ่มผุดไอเดียระบบสอบแบบนี้ การหาคนมาใช้งานราชการมีทั้งการใช้ระบบสืบสายเลือด ปู่มีตำแหน่งอะไร ก็ให้พ่อให้ลูกรับตำแหน่งแบบนั้น ผลคือ ยิ่งสืบต่อยิ่งอ่อนหัดก็มี ยิ่งกร่างก็มีมาก

จากนั้นพอเริ่มสมัยราชวงศ์ฮั่น (ก่อน ค.ศ. 206-220) ยกขงจื๊อยอดคุณธรรม เป็นไอดอลแห่งชาติ ใช้ระบบให้ขุนนางท้องถิ่นเสาะหาคนที่ทั้งเก่งและดีเข้ามาให้ศูนย์กลางช่วงใช้ โดยเฉพาะต้องเน้นความ “ซื่อสัตย์” และ “กตัญญู” แต่นานไปกลับกลายเป็นผู้ดีจอมปลอมเต็มบ้านเต็มเมือง ที่ได้ชื่อว่ามีความรู้สูงส่งแต่กลับอ่านหนังสือไม่ออก ที่ได้ชื่อว่ากตัญญูแต่กลับไม่เคยเหลียวแลพ่อแม่

เมื่อซื่อสัตย์กตัญญู วัดกันไม่ได้ เส้นสายและการตลาดประชาสัมพันธ์จึงบังภูเขา รายชื่อแนะนำของขุนนางท้องถิ่นจึงมีแต่เรื่องโป้ปด

ปลายยุคฮั่น คือยุคสามก๊ก โจโฉ เห็นปัญหาผู้ดีจอมปลอม จึงจัดระเบียบการคัดสรรคนใหม่ ชูนโยบาย เลวก็ดี อกตัญญูก็ได้ ขอมีเพียงความสามารถก็มาร่วมงานกัน ผลของนโยบายแก้ขัดปัญหาผู้ดีจอมปลอม คือโจโฉโดนประณามมาข้ามพันปี

และถึงนโยบายนี้จะใช้ได้ในช่วงสั้นๆ แต่ต้องอาศัยสายตาผู้นำอย่างโจโฉเป็นคนเลือกเอง ความมโหฬารของระบบราชการหลังจากประเทศปักหลักได้ ต้องการความเป็นระบบมากกว่านี้



โจผีลูกชายโจโฉ สมยอมกับระบบใหม่ ให้ตระกูลขุนนางเดิมเสนอคนดีมีความสามารถขึ้นมา แล้วจัดสรรตำแหน่งตามระดับชาติกำเนิด ผลคือที่ชาติกำเนิดต่ำต้อยก็ต่ำต้อยต่อไป ที่สูงศักดิ์ก็สูงศักดิ์ต่อไป แยกชั้นกันชัดเจน แถมเริ่มเกิดสภาพการสะสมอำนาจจากพรรคพวกกันในตระกูลชนชั้นสูง เริ่มมีมุ้งและเด็กในสังกัด หลังจากใช้ระบบนี้ จึงเต็มไปด้วยการปฏิวัติยึดอำนาจจากตระกูลใหญ่กันไปมา เรียกว่า ฮ่องเต้จัดระบบคัดสรรผิด คิดจนล้มหายตายจากไปหลายราชวงศ์

จนมาถึงเมื่อกว่า 1,400 ปีที่แล้วในยุคราชวงศ์สุย ฮ่องเต้สุยหยางตี้ จึงได้ใช้ระบบการสอบ “เคอจวี่” ขึ้นมา ซึ่งก็คือการสอบคัดเลือกโดยเสรีนี่แหละครับ หลังจากนั้นเป็นต้นมา ขุนนางใหม่ก็คือเด็กในสังกัดของฮ่องเต้โดยตรง เพราะฮ่องเต้ออกข้อสอบขั้นสุดท้ายและดำเนินการเลือกด้วยพระองค์เอง ขุนนางใหม่จึงถือเป็นศิษย์ของฮ่องเต้โดยปริยาย ปัญหาเป็นเด็กเส้นกางมุ้งคลุมหอกข้างแคร่ แม้แก้ไม่ได้หมด แต่ก็บรรเทาเบาบางลงมาก

ในสมัยแรกเริ่มระบบนี้ผู้เข้าสอบจำกัดในวงแคบๆ อยู่แค่ลูกผู้ดีทั้งหลาย ใครอยากสอบก็มาสอบ ไม่ต้องแกล้งเป็นคนซื่อคนดี ไม่ต้องฝากตัวผ่าน connection ใดๆ ต่อมาสมัยราชวงศ์ซ่ง (ค.ศ. 960-1279) จึงถึงยุค Low Cost จอหงวน “ใครๆ ก็สอบได้” ขอเพียงไม่ใช่นักโทษกับโสเภณี หรือเป็นลูกหลานในช่วง 3 รุ่นของนักโทษและโสเภณีเท่านั้น

ในหนังเปาบุ้นจิ้น สมัยราชวงศ์ซ่ง จึงเต็มไปด้วยเรื่องราวของคนยากคนจนดิ้นรนเข้ามาสอบขุนนางในเมืองหลวง แล้วโดนโกงโดนแกล้ง หรือได้ตำแหน่งแล้วไปแกล้งไปโกงเขา พล็อตในหนังเหล่านี้บอกบรรยากาศสังคมในช่วงนั้นได้อย่างดี



หลังจากนั้น ถ้าไม่นับช่วงชาวมองโกลเข้าปกครองในราชวงศ์หยวน (ค.ศ. 1271-1368) ระบบการสอบ “เคอจวี่” นับว่าปักหลักมั่นคง จนในสมัยราชวงศ์หมิง (ค.ศ. 1368-1644) สถาบันติวและเก็งข้อสอบก็ผุดขึ้นเป็นดอกเห็ด

จนถึงปลายราชวงศ์ชิง (ค.ศ. 1611-1911) จีนรู้สึกตัวเองอ่อนแอและล้าหลัง เลือกรับระบบการศึกษาและการเมืองจากตะวันตก ปัญญาชน ยุคใหม่จึงโจมตีการสอบ “เคอจวี่” และยกเลิกเสียสิ้น ปัญหาความล้าหลังจากระบบการสอบก็เป็นเรื่องจริงครับ แต่อยู่ที่ข้อสอบที่โบราณคร่ำครึ มากกว่าระบบการสอบ

บทบาทส่วนหนึ่งของการสอบ “เคอจวี่” ต่อสังคมจีน คือการลดแรงกดดันระหว่างชนชั้น เพราะผู้คนมีความหวังที่จะยกระดับชีวิตตัวเองเข้าใกล้ชิดอำนาจปกครอง บ้านเมืองจึงมีเสถียรภาพมากขึ้น เพราะอย่างน้อยก่อนจะตั้งตัวเป็นศัตรูของรัฐก็ยังมีทางเลือกในการหนีชะตาชีวิตแร้นแค้น เข้าสู่ระบบร่วมพัฒนาชาติ พร้อมกับได้ยกระดับตัวเอง นอกจากนี้ยังช่วยลดความเข้มข้นของการกุมอำนาจในตระกูลใหญ่ เปิดโอกาสให้ระบบราชการมีหน้าใหม่จากหลากหลายชนชั้นเข้ามาแจมได้เสมอ ฮ่องเต้และราชสำนักยังมีโอกาสได้รับรู้เสียงและมุมมองจากทุกท้องถิ่นทุกชนชั้นมากขึ้น

ที่มา อ.นิธิพันธ์ วิประวิทย์

ตอนเด็กๆ ดูหนังจีนที่บ้านบ่อย จนอยากไปสอบ จองหอง

ต้นแบบติวเตอร์ทั่วโลกก็มาจากจีนด้วยสินะ

สาระเน้นๆ

ขอแบบไร้สาระหน่อยสิ

สายบุ๋นสินะ

ไล่เป็น step ให้เข้าใจง่ายๆ

การสอบไล่ของจีนในสมัยโบราณ มีลำดับดังนี้
๑. สอบชั้นอำเภอได้ เรียก ซิวไจ๊ (ผู้มีเชาวน์ดี) เทียบเท่าชั้นปริญญาตรี
๒. สอบชั้นมณฑลได้ เรียก กือหยิน (ยกให้เป็นคน) เทียบเท่าชั้นปริญญาโท
๓. สอบชั้นนครหลวงได้ เรียก ก้งเซิง เทียบเท่าชั้นปริญญาเอก
๔. สอบในพระราชวังได้ เรียก จิ้นซื่อ เทียบเท่าชั้นขุนนาง อันดับ 1 ของ จิ้นซื่อ ถึงได้ตำแหน่ง จอหงวน

หลังจากผ่านการสอบแล้ว จิ้นซื่อทุกคนยังต้องเข้าสอบ "เฉาข่าว" หรือการสอบในเขตพระราชฐานอีกครั้ง

http://thai.cri.cn/learnchinese/lesson11/6.html
http://guru.sanook.com/12713/

ขอบคุณครับ สาระดีๆ เข้ามายืนยันว่าอ่านจบครบทุกตัวอักษร

ความรู้ประดับสมอง