เรื่องคลาสสิคอันนึงที่แพทย์ไทยจำนวนมากคิดคือ "สามสิบบาททำให้คนไม่รักษาสุขภาพ" ลองไปคุยกับหมอเถอะครับ รับรองน่าจะเจอหมอที่บ่นเรื่องนี้ ประเด็นนี้ในทางทฤษฎี เศรษฐศาสตร์มีคอนเซปต์ชื่อ Moral hazard มาอธิบายว่าคนเราเวลาได้รับการประกันแล้วจะระมัดระวังตัวเองลดลง ในบริบทเรื่องการประกันสุขภาพ คนไข้เมื่อได้รับการประกันสุขภาพก็อาจมีพฤติกรรมสุ่มเสี่ยง เช่นสูบบุหรี่ หรือกินเหล้ามากขึ้น

แต่ในการศึกษาในเชิงประจักษ์ดูเหมือนจะไม่เป็นเช่นนั้น งานศึกษาที่ผมแปะมานี่ศึกษากรณีสามสิบบาทของไทยนี่แหละ แล้วสรุปว่าไม่พบว่ามี moral hazard เกิดขึ้นจากโครงการ 30 บาท ผมเองก็เขียนเปเปอร์นึงทำเรื่องเดียกันเลยคือผลของ 30 บาท ต่อการบริโภคยาสูบและแอลกอฮอล จุดที่ต่างกันคือผมพยายาม decompose total effect เป็น effect ย่อยๆ โดยระบุไปถ้า moral hazard คือผลจากการที่คนไข้จ่ายเองลดลง ก็ยังไม่พบว่าคนไข้สูบบุหรี่หรือดื่มเหล้ามากขึ้นจากการที่คนไข้จ่ายเองลดลงอยู่ดี แต่กลับพบว่าคนไข้ใช้บริการสาธารณสุขเพิ่มขึ้น และการที่คนไข้ใช้บริการสาธารณะสุขเพิ่มขึ้น "สัมพันธ์กับ" การดื่มเหล้าและสูบบุหรี่ลดลง

กลับไปที่ความหนักใจของคุณหมอในประเด็นเรื่อง "สามสิบบาททำให้คนไม่รักษาสุขภาพ" แต่พอมีการศึกษาจริงๆ กลับไม่พบหลักฐานเลยในงานศึกษาสักชิ้น เป็นไปได้หรือไม่ว่าสิ่งที่เกิดขึ้นจริงคือ สามสิบบาททำให้คนไข้มาหาหมอมากขึ้น คนไข้บางคนที่มาหาหมอไม่เคยดูแลตัวเองเลยมานาน แต่นั่นก็เพราะเขาไม่เคยมีโอกาสมาหมอหรือเปล่าครับ อาจจะใช่ที่ว่ามีหลายๆ คนมาหาหมอแล้วก็ยังไม่เปลี่ยนพฤติกรรม แต่งานศึกษาของผมชี้ว่า *โดยเฉลี่ย* แล้วคนไข้ไม่ได้เป็นอย่างนั้นนะ เขาอาจจะดูไม่รักษาสุขภาพของตัวเองในวันแรกที่เขาเข้ามาหาคุณ แต่พอคนไข้พบหมอเรื่อยๆ คนไข้ก็มีแนวโน้มที่จะดูแลรักษาตัวเองมากขึ้น ซึ่งเรื่องนี้อาจจะใช้เวลาก็ได้ ผมเลยตั้งใจเขียนเผื่อจะมีคุณหมอที่ผ่านมาอ่านว่า สิ่งที่คุณหมอเหนื่อยไปนี่มีคุณค่านะ คุณอาจจะไม่เห็นว่าคนไข้ดูแลตัวเองในตอนนี้ ในครั้งแรกที่เขามาหาคุณ แต่ถ้าคุณตามดูคนไข้คนเดิมไปเรื่อยๆ โดยเฉลี่ยแล้วคนไข้จะดูแลตัวเองดีขึ้นหลังจากมาหาหมอ นี่ยังไม่นับว่ามันมีวิธีการดีไซน์ระบบประกันสุขภาพให้คนไข้ดูแลตัวเองได้ เช่นการทำให้ preventive care มัน accessible มากขึ้น

สิ่งแย่ๆ ที่เราเห็นตอนนี้ไม่ใช่ว่าจะแย่ไปตลอด เราสามารถเปลี่ยนมันได้ จริงมั๊ย  

อ้อ ผมขอ full text ด้วยครับ อ่าน Abstract แล้วอธิบายไม่ละเอียดครับ

ขี้เกียจทำวิจัยสู้ เพราะอ่านแค่ Abstract แล้วผมว่ามีช่องโหว่เพียบ  

https://iussp.org/sites/default/files/event_call_for_papers/GMP.pdf  

ผมว่ายิ่งรักษาฟรี คนก็น่าจะยิ่งรักษาสุขภาพมากขึ้นนะ

เพราะเมื่อก่อนคนจนจะกลัวโรงบาล ไม่ค่อยกล้ามา

แต่พอเดี๋ยวนี้รักษาฟรี ก็กล้ามารักษามากขึ้น

พอได้มาเจอหมอ หมอก็ต้องแนะนำอยู่แล้วว่าควรทำไรบ้าง มันก็เลยใช้ชีวิตได้ถูกสุขลักษณะมากกว่าเดิม  

ไม่จริงหรอก มนุษย์หน้าไหน อยากจะเจ็บปวดไม่สบายกัน ใครอยากจะเป็นทุกข์มากกว่าสุข คนคิดแบบนั้นตรรกะอัปรีย์มาก  

หงุดหงิดสุดเวลาเจอพวกกินเหล้าแล้วอ้วกเลือดหรือถอนเหล้าแล้วชักมาโรงพยาบาล รักษากันจนรอด เอาเลือดมาเทให้เป็นถุงๆ ก่อนกลับบอกว่าถ้ากลับไปกินอีกตายแน่ รับปากเราเป็นมั่นเป็นเหมาะ ไม่ถึงเดือนกินเหล้าจนอวกเลือดมาอีกรอบ ทำตัวเองล้วนๆทำยังก่อไอ้เลือดที่ให้ไปมันเปิดเอามาจากก๊อกน้ำได้เลยงั้นอ่ะ

ผมว่าปัญหาของ 30 บาทรักษาทุกโรคมันไม่ใช่ทำให้คนไข้ไม่ดูแลสุขภาพตัวเองนะ แต่มันทำให้คนไข้มาพบแพทย์ได้ง่ายเกินไป ไข้วันเดียว ปวดเมื่อยตามตัว ปวดหัวนิดหน่อยมาหาหมอได้เลย กลายเป็นว่าคนไข้ล้นโรงพยาบาล ตรวจคนไข้มีเวลาเฉลี่ยคนละ 2-3 นาที เพราะมีพวกกลุ่มที่ไม่จำเป็นที่จะต้องมาโรงพยาบาลก็ได้มา่แย่งเวลาตรวจของหมอด้วย พอเจอเคสที่ต้องจรวจละเอียด มันก็มีโอกาสหลุดไปเพราะมันบีบด้วยเวลา